UZLAŞTIRMACILIK
(Onarıcı Adalet Anlayışına Dair Bir Yazı)
Günümüzde birçok ülkenin ceza adaleti sistemlerinin tatmin edici olmaması, suça ve sosyal düzensizliğe karşı alternatif çözümlerin arayışına yol açmıştır. Bu alternatif çözümlerin çoğu, taraflara ve topluma; anlaşmazlığın çözümüne ve sonuçlarının tartışılarak ortadan kaldırılmasına katılma fırsatı sunmaktadır.Bilakis Anglo-Amerikan ve Kıta Avrupası hukukunda çok sayıda onarıcı adalet yöntemi,programı ve politikası gelişmekte ve son dönemde ülkemizde bu gelişmeleri yakından takip ederek kendi adalet sistemine uygulama yoluna gitmeye çalışmaktadır.
Onarıcı adalet yöntemleri arasında öne çıkanlar mağdur-fail arabuluculuğu (ceza arabuluculuğu), grup toplantısı, görüşme grupları (barış halkaları) ve diğer yöntemlerdir. Bütün yöntemlerin müşterek özellikleri; mağdurlar ve faillerin genelde yüz yüze olmak üzere, belirli bir suç veya suçun etkileri
hususunda doğrudan görüşmesi; görüşmelerde arabulucu (uzlaştırmacı), kolaylaştırıcı, toplantı organizatörü veya grup sorumlusu şeklinde görev yapan en az bir tarafsız kişinin bulunması ve tarafların çoğu zaman, beklentilerini belirlemek üzere önceden hazırlık yapmasıdır.
Bu yüzleşmenin temel amacı, işlenen fiilin isminin konulması, etkisinin belirlenmesi ve sonuçta ortaya çıkan zararın nasıl giderileceği konusundauzlaşmaya varılması da dâhil olmak üzere, ortak bir anlayış oluşturulmasıdır. Bu yöntemlere, tutuklamadan önce, kamu davası açılmadan önce, hükümden önce, hükmün verilmesinden sonra ve hatta infaz aşaması dâhil olmak üzere, soruşturma ve kovuşturma sürecinin her aşamasında başvurulabilir.
Bu noktada alternatif bir çözüm yolu olan Uzlaştırma Kurumu, mağdur ve fail(sanık) arasındaki uyuşmazlığın etkin ve hızlı bir şekilde çözümlenmesini sağlayan alternatif,modern ve onarıcı adalet sistemini referans alan bir çözüm yoludur.
Onarıcı adalet sürecinde öne çıkan ilkeler ise şunlardır:
- Olaya dâhil olan herkesin onuruna saygı,
- En güçsüz olana destek sağlama dâhil olmak üzere, sürece katılım ve
güçlendirme, - Hukukun üstünlüğü ve insan haklarına saygı,
- Yaş, cinsiyet, ırk, sosyal statü, düşünce yapısı veya dine dayalı ayrımcılık
yapılmaması, - Dikte edilen yerine gönüllü olarak ulaşılan sonuçları tercih etme,
- Sürecin esnek olması ve sonuçların tarafların ihtiyaçlarını karşılaması,
- Tarafların, sonuçta yapılan anlaşmaya uyması,
8 ) Sürece toplum katılımının sağlanması, - Kişi ve toplum güvenliğine saygı duyulması.
Uzlaştırma Kurumuna Dair Kısa & Öz Önemli Bilgiler
Uzlaştırma mağdur ve failin kabulü ile başlar;özgür iradeleri ile devam eder.
Uzlaştırma işlemleri, 30 gün süre zarfında (İstisnai olarak uzlaştırmanın zorluğu vb. diğer sebeplerle,uzlaştırmacının, uzlaştırma savcısından talep etmesi hususunda 30+20 ek süreyle maksimum 50 günde sürebilmektedir.)
Uzlaşma Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından görevlendirilen tarafsız ve bağımsız bir uzlaştırmacı kontrolünde gerçekleşir.
Uzlaştırmacı; uzlaşma teklifi sırasında uzlaştırmanın içeriği,kapsamı, uzlaştırmanın kabul ve reddiyle ilgili hukuki sonuçları hakkında taraflara bilgi vererek yine tarafların akıllarında kalan sorulara cevaplandırır ve bu sayede mağdur ile fail arasındaki uzlaşma görüşmesini kolaylaştırarak bir köprü vazifesi görür.
Mağdur uzlaştırma teklifini hemen kabul etmek zorunda değildir.Teklifi düşünmek için 3 gün süresi vardır.
Mağdurun uzlaştırma sürecine dahil olması, teklifi kabul etmesi,haklarından vazgeçtiği anlamına gelmez.
Uzlaştırma müzakereleri gizlidir,gizliliği ihlal eden (uzlaştırmacı da dahil) suç işlemiş sayılır.
Mağdur müzakerelere bizzat kendisi katılabileceği gibi yerine avukatı(müşteki) da katılabilir.Mağdur ya da avukatı uzlaştırma görüşmelerine katılmazsa uzlaşmayı kabul etmemiş sayılır.
Mağdur uzlaştırma raporu imzalanana kadar uzlaşmaktan vazgeçebilir.Mağdur kabul etmediği bir edim/talep üzerinde uzlaşmaya zorlanamaz.
Uzlaştırma müzakereleri sonunda uzlaştırmacı tarafından hazırlanan rapor mağdur ve fail tarafından imzalanır.
Mağdur uzlaştırma sürecindeki masraflardan,giderlerden sorumlu değildir.Uzlaştırmacıya ücret belli tarife üzerinden develet hazinesinden ödenir.
Uzlaşma aşamalarını aşağıdaki şekilde sayabiliriz:
• Uzlaşma oturumu öncesi yapılan hazırlık aşaması,
• Bilgi Toplama aşaması (çapraz sorgu)
• Halledilmesi gereken problemleri sınırlama ve daraltma aşaması,
• Tarafların tekliflerini belirleme aşaması
• Müzakere aşaması (negotiation)
• Uzlaşmaya girme aşaması (agreement)
• Raporun düzenlenmesi aşaması (closure)
SIK SORULAN SORULAR VE CEVAPLARI
1.Uzlaşma Nedir?
Uzlaşma kurumu, uyuşmazlığın yargı dışı yolla ve fakat adli makamlar denetiminde çözümlenmesini amaçlayan bir yöntem olup, fail ve mağdurun suçtan doğan zararın giderilmesi konusunda anlaşmalarına bağlı olarak, devletin de ceza soruşturması ve kovuşturmasından vazgeçmesi ve suçun işlenmesiyle bozulan toplumsal düzenin, barış yoluyla yeniden tesisini sağlayıcı, nitelikli bir hukuksal kurum şeklinde tanımlanmaktadır. (Yaşar, Osman, Uygulamalı ve Yorumlu Ceza Muhakemesi Kanunu, 2. Cilt, 3.Baskı, Seçkin Yayınevi Ankara 2006, s.1500.)
2.Uzlaşma Nerede Düzenlenmiştir?
Uzlaşma, Türk Ceza Kanunu m.73/8; Ceza Muhakemesi Kanunu 253., 254. ve 255. Maddeleri ile Ceza Muhakemesi Kanununa Göre Uzlaştırmanın Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik’te düzenlenmiştir.
3.Uzlaşma Kurumunun Amacı Nedir?
Asıl amaç,suçtan zarar gören olarak mağdurun tatmin edilmesi, zararının giderilmesi; failin suçlu sıfatını almasının önüne geçilmesi ve kısa sürede ihtilafın çözülmesi ile daha az sayıda kamu davası açılmasının sağlanılmasıdır.
4.Uzlaştırmanın Taraflar Açısından Faydaları Nelerdir?
Uzlaştırma mağdurun zararının tazmini ile tatmin edilmesini failin ise suçluluk duygusundan arınmasını sağlamayı amaçlamaktadır. Uzayan yargı süreleri nedeniyle mağdurun adalet beklentisi zayıflamakta, fail açısından ise suçluluk duygusu azalmaktadır. Mağdur tarafında adalet inancı, fail tarafında ise cezalandırılma korkusu zayıflamaktadır. Bu durum ise toplumdaki adalet inancını sarsmaktadır. O yüzden uzlaşma kurumu çözüme tarafların doğrudan katılımına imkan sağlayarak etkin ve tatminkar sonuçlar oluşturmaktadır.
5.Uzlaşmanın Adalet Sistemine Faydaları Nelerdir?
Uzlaşma ile dava sayısının azalması, bu kavramın adalet mekanizmasına sağlayacağı en önemli yararlardan biridir. Ülkemizde dava sayısının çokluğu, hakim ve savcı kadro sayısının yetersizliği bilinen gerçeklerdir. Bu nedenlerle davalar uzun sürmekte, adalet mekanizması gereksiz yere yıpranmaktadır. Uzlaşmaya konu olabilecek olayların önemli bölümünün uzlaşma ile sonuçlanması bu açıdan çok yarar sağlayacak ve dava yükünü hafifletecektir.
6.Uzlaşmanın Koşulları Nelerdir?
Uzlaşmanın hangi şartlara bağlı tutulduğu, CMK’nın 253. maddesinde gösterilmiştir. CMK’nın 253. maddesi hükümleri incelendiğinde, uzlaşma şartları aşağıdaki gibi belirlenebilir;
1- Suçun uzlaşma kapsamında bulunması,
2- Fiilin soruşturulabilir ve kovuşturulabilir olması,
3- Mağdurun gerçek kişi veya özel hukuk tüzel kişisi olması,
4- Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı suçlarda mağdurun şikâyetçi olması,
5- Zararın giderilmesi konusunda uzlaşmaya varılması,
6- Uzlaşmanın tarafların özgür iradelerine dayanması,
7- Uzlaşmanın Cumhuriyet savcısı veya hâkim tarafından saptanması,
8- Edimin uzlaşmaya uygun olarak ifası.
7.Uzlaşma Kapsamında Olan Suçlar Nelerdir?
Kanun uzlaşmaya tabi suçları belirlerken üç ölçütten yola çıkmıştır:
1- Soruşturulması ve kovuşturulması şikayete bağlı suçlar uzlaşmaya tabidir.
2- Uzlaşma suçları katalogunda (CMK 253/1-b) yer alan suçlar.
3-Özel ceza kanunlarındaki suçlar.
(Etkin pişmanlık suçları ile cinsel dokunulmazlığa karşı suçlarda uzlaşma olmaz.)
8.Uzlaşma Teklifini Kim Yapar?
Uzlaşma Cumhuriyet savcısının gözetimi altında yapılan bir süreçtir. Uzlaşma teklifi Cumhuriyet savcısı veya onun talimatı ile kolluk (polis ve jandarma) tarafından yapılır. Eğer yapılmamışsa ve dava açılmışsa ceza mahkemesi hâkimi yapar. Uzlaşma teklifinin kabul edildiği üç gün içerisinde bildirilmezse teklif reddedilmiş sayılır.
9.Uzlaştırma Müzakerelerine Kim/Kimler Katılabilir?
Uzlaştırma müzakereleri gizlidir. Bu nedenle, müzakerelere sadece şüpheli, müdafi, mağdur (veya suçtan zarar gören), vekili ile bu kişilerin kanuni temsilcisi katılabilir.
10.Uzlaştırmacı Kimdir?
Uzlaşma sürecini yürüten kişidir. Cumhuriyet savcısı bu işi bizzat yapabileceği gibi hukuk eğitimi almış bir kişiyi de uzlaştırmacı olarak görevlendirebilir. Taraflar anlaşarak kendilerinin seçtiği bir avukatın veya hukuk eğitimi almış bir diğer kişinin uzlaştırmacı olarak görevlendirilmesini isteyebilirler.
11.Uzlaşma Teklifi Kabul Edilirse Ne Olur?
Uzlaşma süreci başlar. Uzlaştırmacı aracılığı ile devam eden bu süreçte taraflar ile görüşülür ve suçtan zarar gören kişinin maddi veya manevi zararlarının nasıl giderileceği konusunda taraflar müzakere ederler.
FAYDALANILAN KAYNAKLAR
Ceza Muhakemesinde Uzlaştırma Yönetmeliği
(http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/08/20170805-4.htm),
Özbek, Mustafa: Ceza Muhakemesi Kanununda Uzlaştırma (AÜHFD 2005/3, s.126),
Uluslararası Savcılar Birliği: Savcılar İçin İnsan Hakları El Kitabı (Egbert Myjer, Barry Hancock,
Nicholas Cowdery Ed.) (Çev. Ankara Barosu), Ankara 2007, s. 207.
Council of Europe: Mediation in Penal Matters, Recommendation N. R (99) 19, adopted by the Committee of Ministers of the Council of Europe on 15 September 1999 and explanatory
memorandum, Strasbourg 1999)
Prof.Dr.Ersan Şen,Uzlaştırma Üzerine Notlar 1–2–3
(http://www.hukukihaber.net/uzlasma-ve-uzlastirma-uzerine-notlar-1-makale,5607.html)
Yazarın notu:
Aynı zamanda uzlaştırmacılık yapan bir arkadaşınız olarak yeni bir kurum olan Uzlaştırmacılık hususunda sizleri de bilgilendirmek istedim.Malum gün gelir siz de mağdur veya istemeden de olsa fail/sanık olabilirsiniz.En azından mahkeme sürecini,stresini yaşamadan uzlaşma müzakerelerinin nasıl yürütüldüğüne dair kısa ve öz bilgileri edinin istedim.Saygılar,sevgiler..