ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါ (FILARIASIS )

ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါ ( FILARIASIS )

ဒီေန. ရပ္ကြက္ရံုး က ေလာ္စပီကာႀကီးႏွင့္ ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါ ကာကြယ္ေဆးေသာက္ဖို. ေခၚေနသံ မနက္ေစာေစာထဲက ၾကားေနရတယ္။ အိမ္ကလည္း အျပင္မသြားခင္ ၇ပ္ကြက္ရံုး ၀င္ပီး ေဆးေသာက္ဖို. မွာေနေတာ. အိမ္ကထြက္တာနဲ. ရပ္ကြက္ရံုးကိုဘဲသြားလိုက္တယ္ ။ ရံုးေရာက္ေတာ. ရပ္ကြက္လူႀကီမ်ားကလည္း သိေနေတာ .ႏႈတ္ဆက္ၿပီး စာရင္းသြင္းၿပီး အနီေရာင္၀တ္နဲ. ဆရာမေလးေတြဆီမွာ ေဆးသြားယူၿပီး သူတို.ေရ်ံမွာဘဲေသာက္ျပရတယ္။ သူတို.ကေတာ. ေဆးေတြကႏိုင္ငံျခားအဖြျ.အစည္းမ်ားနဲ. အလႉရွင္ႏိုင္ငံေတြက လႉတဲ.အတြက္အေလအလြင့္မျဖစ္ေအာင္ ေဆးေသာက္ေၾကာင္းေသခ်ာေစရန္ ေရ်ံမွာေသာက္ေစျခင္းျဖစ္တယ္လို.ေျပပါတယ္။
ေဆးေသာက္ၿပီးေတာ. က်ေနာ္လဲ မျပန္ေသးဘဲ စပ္စုပါေတာ.တယ္။ ေဆးဘာလို.တိုက္တာလဲ။ဘာေတြေကာင္းက်ိဳးရွိလဲသိရေအာင္ေပါ.။
က်ေနာ္တို.ႏိုင္ငံရဲ. ရာသီဥတုက ပူအိုက္စြတ္စိုတဲ. အပူပိုင္းမုတ္သံု ရာသီဥတုအမ်ိဳးအစား ထဲမွာပါ၀င္တယ္။ အဲဒီေတာ. ျခင္ေပါတဲ.ႏိုင္ငံေပါ.!
ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါ သည္ ျ ခင္ မွတဆင့္ ကူးစက္ေသာေရာဂါျဖစ္သည္။ Filariasis ဟုေခၚ ပါသည္။ တုပ္ေကာင္ မ်ိဳး ႏြယ္စု၀င္ျဖစ္ေသာ Filarial worm Wucherreria bancrofti နွင့္ Brugia malayi တို မွကူးစက္နိုင္သည္။ ည ဘက္ကိုက္ေသာျခင္ ျဖစ္သည့္ Culex or Anopheline ျခင္မ်ား မွ ေရာ ဂါ ကူးစက္ေစသည္။
Wucherreria bancrofti သည္ ျခင္ ကိုက္ခံ၇ျခင္း မွတဆင့္ လူ၏ ကိုယ္ထဲ သို. ၀င္ေရာက္သြာ ျပီး ၊ ၄ - ၁၀ စင္တီ မီတာ ရွည္ေသာ တုပ္ေကာင္ အျဖစ္သို. ၾကီး ထြားသြား သည္။ ထိုတုပ္ေကာင္မွ microfilariae မ်ား ေမြး ထုတ္ျပီး ၊ ေသြးထဲ တြင္ ပ်ံ.နွံ. ေစ သည္ ။ ထို microfilariae မ်ား ကို ျခင္ က သယ္ေဆာင္သြားျပီး ၊ တျခားလူထံ ေရာဂါ ကူးစက္ေစသည္။
လူကိုယ္ထဲ ရွိ ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါ တုပ္ေကာင္မွ တဆင့္ အဆိပ္မ်ား ထုတ္ ျခင္း ၊ ျပန္ ရည္ေၾကာ / သငန္ရည္ ေၾကာ အ ဖြဲ. စည္း ( lymphatic system ) ကို ပိတ္ဆို.ျခင္း ၊ ပ်က္စီးေစျခင္း ၊ေရာင္ ယမ္းေစျခင္းျဖင့္ ေရာဂါ စတင္ျဖစ္လာသည္။
.ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါသည္ ဆင္ေျခေထာက္ပံုသ႑ာန္ရွိသျဖင့္ ဆင္ေျခေထာက္(Elephantiasis ) အမည္တြင္ပါသည္။ ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါသည္ လူမွ လူသို႕ တိုက္ရိုက္ကူးစက္မႈမရွိပါ။ ျခင္းမွတဆင့္ ကူးစက္ျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ဆင္ေျခေထာက္ပိုးရွိေသာ ျခင္တစ္ေကာက္ကိုက္ေသာအခါ (ေသြးစုပ္ေသာအခါ) ၄င္းဆင္ေျခေထာက္ ပိုးသည္ လူ၏အေရးျပားေပၚသို႕ခ်ထားခဲ့ပါသည္။ ၄င္းဆင္ေျခေထာက္ပိုးသည္ အလြန္ေသးငယ္သျဖင့္ ရိုးရိုးမ်က္စိႏွင့္မျမင္ႏုိင္ပါ။ ၄င္းဆင္ေျခေထာက္ပိုးသည္ ျခင္ကိုက္ ရာမွတဆင့္ လူ၏အေရးျပားေပါက္မွတဆင့္ လူ၏သံငံရည္စုေ၀းရာေနရာသို႕ေရာက္ရွိသြားခဲ့သည္။
.ကေလးဘ၀တြင္ကူးစက္ခံထားရပါက လူ၏အသက္တာေနာက္ဆံုးပိုင္းတြင္ ၄င္းေရာဂါလကၡဏာ၏ နာက်င္မႈႏွင့္ပံုသ႑ာန္ပ်က္စီးျခင္းမ်ားေပၚေပါက္လာျပီး ခံစားရပါ သည္။ ၄င္းေရာဂါ၏ျပင္းထန္ေသာ လကၡဏာမွာ ခဏတျဖဳတ္ အင္အားခ်ီနဲ႕ျပီး ေနာက္ပိုင္းတြင္ အျမဲတေစအင္အားခ်ီနဲ႕သြားျခင္းျဖစ္ပါ သည္။ ႏိုင္ငံေပါင္း (၈၁)ႏုိင္ငံမွ သန္းေပါင္းမ်ားစြာေသာလူမ်ားတြင္ ၄င္းအႏာၱရာယ္ႏွင့္ရင္ဆိုင္ေနရပါ သည္။ လက္တေလာအေျခအေနတြင္ လူေပါင္း (၁၂၀)သန္း သည္ ၄င္းေရာဂါဆိုးၾကီးကို ခံစားေနရျပီး သန္း(၄၀)ေသာလူမ်ားမွာ ၄င္းေရာဂါေၾကာင့္ျဖစ္ေသာကိုယ္အဂၤါခ်ိဳ႕ယြင္းမႈမ်ားေၾကာင့္ အလုပ္မလုပ္ႏိုင္
ေတာ့ပါ။ ခန္႕မွန္းေျခ (၆၅%)ေသာလူမ်ားမွာ အေရွ႕ေတာင္အာရွမွျဖစ္သည္။

images (3).jpg

ေရာဂါလကၡဏာမ်ား

.စုစုေပါင္းေရာဂါလကၡဏာအဆင့္ (၇)ဆင့္ရွိျပီး၊ ပထမအဆင့္တြင္ အနည္းငယ္ေရာင္ရမ္းျခင္း မွ ေနာက္ဆံုးအဆင့္ (၇)တြင္ မလုပ္ႏိုင္မကိုင္ႏိုင္ျခင္း အထိျဖစ္ ပါသည္။ ေရာင္ရမ္းျခင္းသည္ လူ၏ခႏာၱကိုယ္တစ္ခုလံုးတြင္ျဖစ္ႏိုင္ျပီး ၄င္းသည္ပထမအဆင့္လကၡဏာျဖစ္သည္။ ေျခေထာက္ မ်ားအလြန္ေရာင္ရမ္းျပီး အဖုအပိန္႕ၾကီးမ်ားျဖစ္ေပၚလာျခင္းသည္ ေနာက္ဆံုးအဆင့္ျဖစ္ပါသည္။ အဖ်ား တက္ျခင္း
ကိုက္ခဲျခင္း
ေရာင္ ရမ္း ေန ေသာ၊ ျပန္ ရည္ေၾကာ တေလ်ွာက္ တြင္ နာက်င္ျခင္း ၊နီရဲ ေရာင္ရမ္း လာျခင္း၊
ကပ္ ပယ္အိတ္ နွင့္ ေ၀ွး ေစ့ ေရာင္ရမ္း လာျခင္း ၊
ေပါင္ျခံ အက်ိတ္မ်ား ၾကီးထြား လာျခင္ း ၊
ရက္ အနဲငယ္ သက္ သာ သြားေသာ္လည္း ၊ ခ ဏခဏ ျပန္ျဖစ္ျခင္ း ၊
ေပါင္ျခံ အက်ိတ္မ်ား ၾကီးထြား ရာမွ ေရာင္ရမ္း ပိတ္ဆို. လာ သျဖင့္ ေျခ ေထာက္ တျဖည္း ျဖည္း ေရာင္ ကိုင္းလာျခင္း
မကုသ ဘဲထားပါက ေရာဂါ ပိုဆိုးလာျပီး ၊ ေရျပား မာေက်ာ ၊ ဖုေဖာင္း ၊ ၾကမ္းတမ္း ၊အက္ကြဲ လာ ကာ ၊ ျပန္ မေကာင္းနိုင္ေတာ့ေသာ ၊ ေျခေထာက္ ၾကီးထြား ပ်က္စီး သည့္ ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါျဖစ္လာေလသည္။
ေရမုတ္ ေခၚ ကပ္ ပယ္အိတ္ အရည္ မ်ား ျဖင့္ျပည့္ တင္း ေဖာင္းကား သည့္ေရာဂါ ကိုပါ တြဲ ေတြ.ရတတ္သည္။

download (1).jpg

ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါကာကြယ္ေရး

.ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါသည္ လူ၏ေသြးအတြင္း၄င္းေရာဂါကိုျဖစ္ေစေသာကပ္ပါးပိုးကို ေဆး(၂)မ်ိဳးအားျဖင့္ ကာကြယ္ကုသ၍ရပါသည္။ ေဆးမ်ားမွာ(diethylcarbamazine DEZ ႏွင့္ ivermectin) တို႕ျဖစ္ပါ သည္။ ေဆးတစ္ၾကိမ္ေသာက္ရံုႏွင့္ လူ၏ေသြးထဲရွိ ကပ္ပါးပိုးမ်ားကို တစ္ႏွစ္တာေလာက္ ရွင္းေပးထားႏိုင္ ပါသည္။ ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါသည္ လတ္တေလာေသေစႏိုင္ေသာ ေရာဂါ မဟုတ္ေသာ္လည္း ေျခလက္အဂၤါပံုသဏၭာန္ပ်က္ယြင္းျခင္းေၾကာင့္ လူမႈေရး ထိခိုက္နစ္နာဆံုး႐ႈံးမႈရွိေသာေရာဂါမ်ားတြင္ ပါဝင္ေသာ ေရာဂါတစ္ခုျဖစ္ ပါသည္။
၁၉၉၇ ခုႏွစ္က က်င္းပျပဳလုပ္ခဲ့ေသာ ကမၻာ့က်န္းမာေရး အဖြဲ႕ႀကီး၏ အႀကိမ္ (၅ဝ)ေျမာက္ ညီလာခံမွ ဆံုးျဖတ္ခဲ့သည့္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ ၅၉ အရ ''၂ဝ၂ဝ ခုႏွစ္တြင္ ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါကင္းေဝးေရး'' ရည္မွန္း ခ်က္ကို ျမန္မာႏုိင္ငံအပါအဝင္ ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါ အျမစ္တြယ္မႈ ရွိေသာႏုိင္ငံမ်ားက အေကာင္အထည္ေဖာ္ ေဆာင္ရြက္သြားရန္ ဆံုးျဖတ္ခဲ့ၾက ပါသည္။
ျမန္မာႏုိင္ငံ၌ ၂ဝ၂ဝ ျပည့္ႏွစ္တြင္ ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါကို က်န္းမာ ေရးျပႆနာတစ္ရပ္အျဖစ္မွ ဖယ္ရွားရန္

လူအားလံုးေဆးေကြၽးျခင္းလုပ္ငန္း (Mass Drug Administration)  ငါးႏွစ္ဆက္တိုက္ေဆာင္ရြက္ၿပီးပါက ျပည္သူလူထုအတြင္း ဆင္ေျခ ေထာက္ေရာဂါ ေတြ႕ႏႈန္း (Antigenaemia)  မွာ လူဦးေရ ၁ဝဝဝ လွ်င္ တစ္ေယာက္ထက္နည္းေစရန္

၄င္းရည္ရြယ္ခ်က္မ်ားကို အေကာင္အထည္ေဖာ္ရန္အတြက္ နည္းဗ်ဴဟာ ႏွစ္ခုကိုခ်မွတ္ခဲ့ၿပီး ၄င္းတို႔မွာ

၁။ ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါအျမစ္တြယ္မႈရွိေသာ ေဒသမ်ားတြင္လူအားလံုး ေဆးေကြၽးျခင္းလုပ္ငန္း (Mass Drug Administration) ေဆာင္ရြက္ရန္

၂။ ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါေဝဒနာ ခံစားေနရသူမ်ားအား ကုသမႈေပးျခင္း ႏွင့္ျပည္သူလူထုအေျချပဳမိသားစုအတြင္း ျပဳစုေစာင့္ေရွာက္မႈေပးျခင္း လုပ္ငန္း ေဆာင္ရြက္ရန္ျဖစ္ပါသည္။

လူဦးေရစုစုေပါင္းအနက္ ႏွစ္ႏွစ္ေအာက္ကေလး၊ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္၊ ႏို႔တိုက္မိခင္၊ ေရာဂါတစ္ခုခုေၾကာင့္ ေဆးစြဲေသာက္ေနသူမ်ားႏွင့္ အိပ္ရာထဲလဲေနသူမွအပ က်န္သည့္လူမ်ားအားလံုးကို တစ္ပတ္အတြင္း တစ္ႏွစ္လွ်င္တစ္ႀကိမ္အနည္းဆံုး  ငါးႏွစ္ဆက္တိုက္တိုက္ ေကြၽးရမည္ျဖစ္ပါသည္။ တိုက္ေကြၽးသည့္ေဆးမွာ   DEC(Diethylcarbama-zine Citrate) ႏွင့္ Albendazole  သန္ခ်ေဆးစသည့္ႏွစ္မ်ဳိးျဖစ္ ပါသည္။ ယခုတိုက္ေကြၽးမည့္ေဆးမ်ားျဖစ္သည့္  DECE ႏွင့္Albendazole    ေဆးမ်ားသည္ ထင္ရွားေသာေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးမ်ားမရွိပါ။ DEC ၏ အျဖစ္မ်ားေသာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးမွာ  မူးေဝျခင္း၊ ေအာ့အန္ျခင္း၊ ယားယံျခင္း၊ မ်က္ႏွာ၊ အထူးသျဖင့္ မ်က္လံုးဝန္းက်င္တြင္ ေရာင္ရမ္းလာျခင္း၊ ရံဖန္ရံခါ ဖ်ားျခင္း၊ အေရျပားအဖုအပိန္႕ထြက္ျခင္းႏွင့္လည္ပင္း၊ ခ်ဳိင္း၊ ေပါင္ျခံတို႔တြင္ အက်ိတ္မ်ားထြက္ကာ နာလာျခင္းတို႔ျဖစ္ပါသည္။ ALbendazole  ၏ ေဘးထြက္ဆုိးက်ဳိးမွာ ပ်ဳိ႕ျခင္း၊ အန္ျခင္းတုိ႔ျဖစ္ပါသည္။  ၎ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိးမ်ားသည္ ေဆးေသာက္ၿပီး  ၂၄ နာရီအတြင္း ျဖစ္တတ္ပါသည္။   Alben-dazoleသည္ အစာလမ္းေၾကာင္းမွလြဲ၍  က်န္သည့္ခႏၶာကိုယ္အစိတ္ အပိုင္းမ်ားကို ထိိခိုက္မႈ (Systemic Side Effect )  မရွိပါ။

ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါ၏ သဘာဝအရ DEC ေသာက္ၿပီးလွ်င္ ဆင္ေျခေထာက္ပိုးမ်ား ေသေက်ပ်က္စီးသြားသည့္အတြက္ ယင္းတို႔မွ ထြက္လာေသာ ဓာတ္ပစၥည္းမ်ားေၾကာင့္ ခႏၶာကိုယ္တြင္ ဖ်ားနာျခင္း၊ အင္ျပင္ထြက္ျခင္း၊ ေျခလက္မ်ားကိုက္ခဲ၍မသယ္ခ်င္ျဖစ္ျခင္း၊ ေယာက်ာ္းမ်ားတြင္ ေဝွးေစ့ေရာင္ ျခင္း၊ ေျခေထာက္အနည္းငယ္ေရာင္လာတတ္ျခင္းတို႔ ျဖစ္တတ္ပါသည္။
ယင္းတို႔သည္ ေဆးေသာက္ၿပီး ၂၄ နာရီေက်ာ္လွ်င္ စတင္ေပၚလာၿပီး ၁ ရက္ ၂ ရက္အတြင္း ေပ်ာက္သြားမည္ ျဖစ္ပါသည္။
ယခုႏွစ္လူအားလံုး ေဆးေကြၽးျခင္းလုပ္ငန္းကို ၿမိဳ႕နယ္အလိုက္ စီမံခ်က္မ်ား ေရးဆြဲၿပီး လူဦးေရစာရင္းေကာက္ယူျခင္း၊ လုိအပ္ေသာေဆးဝါးမ်ားကို မွာယူျခင္း၊ ေဆးမ်ားကို ၿမိဳ႕နယ္မ်ားသို႔ျဖန္႔ေဝျခင္း၊ က်န္းမာေရးပညာေပး လက္ကမ္းစာေစာင္မ်ား၊ ေဆးတိုက္လမ္းညႊန္မ်ားကို ျဖန္႔ေဝျခင္း၊ လုပ္ငန္းမ်ားကိုေဆာင္ရြက္ၿပီးစီးၿပီး ျဖစ္ၿပီး၊ သက္ဆိုင္ရာ အာဏာပိုင္အဖဲြ႕အစည္း မ်ားအား အသိေပးေဆြးေႏြးျခင္း၊ပည္သူလူထုအားက်န္းမာေရး ပညာေပးျခင္းႏွင့္ ေဆးတိုက္ရာတြင္ပါဝင္ မည့္ ေဆးတိုက္အဖြဲ႕ဝင္မ်ားကို ေဆးတိုက္ေကြၽးျခင္းႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေသေသခ်ာခ်ာ သင္ၾကားပို႔ခ်ျခင္းသည္ အလြန္အေရးႀကီးပါသည္။ သို႔မွသာ ေဆးတိုက္အဖြဲ႕ဝင္မ်ား အိမ္တိုင္ရာေရာက္ မိမိေရွ႕တြင္ ေဆးတိုက္ေကြၽးျခင္းကို ထိထိေရာက္ေရာက္ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္မည္ျဖစ္ၿပီး မလိုလားအပ္ေသာ ေဆး၏ဆိုးက်ဳိးမ်ားကို ေလ်ာ့နည္းေစႏုိင္မည္ ျဖစ္ပါသည္။
ေဆးကို ညေနပုိင္းအစာစားၿပီးမွ ေသာက္ရမည္ျဖစ္ပါ၍ ေဆးလာေကြၽးသည့္အခ်ိန္ အိမ္တြင္ လူအမ်ားစုထားရန္ႏွင့္ သက္ဆုိင္ရာ တိုင္းေဒသႀကီး/ျပည္နယ္ရွိ ၿမိဳ႕နယ္မ်ားမွ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမွဴးမ်ား၊ လူမႈေရးအဖြဲ႕အစည္း အသီးသီးမွတာဝန္ရွိသူမ်ားႏွင့္အဖြဲ႕ဝင္မ်ား၊ ရပ္ကြက္၊ ေက်းရြာမွလူမႈေရး လုပ္ငန္းစိတ္ဝင္စားသူမ်ားမွ ျပည္သူလူထုမ်ားအား ေဆးတိုက္ေကြၽးရာတြင္ ပူးေပါင္းပါဝင္၍ ကူညီေဆာင္ရြက္ရန္ လုိအပ္သည္ဟု သိရွိရပါေၾကာင္း တင္ျပလိုက္ရပါတယ္။

images (6).jpg