W 1940 r. na powierzchni 300 ha Niemcy zgromadzili około 400.000 mieszkańców Warszawy i okolic oraz wysiedleńców z terenów wcielonych do Rzeszy. Przerażające warunki wewnątrz getta, choroby i głód zabiły dziesiątki tysięcy z nich. 22 lipca 1942 r. władze niemieckie rozpoczęły opróżnianie warszawskiego getta z jego mieszkańców. Ci, którzy zostali, postanowili stawić opór wiosną 1943 roku. 19 kwietnia 1943 r. w getcie warszawskim wybuchło powstanie - największa żydowska walka zbrojna w czasie II wojny światowej i pierwszy akt oporu przeciwko okupantowi w okupowanej Europie. Mimo dysproporcji sił, walki trwałyby prawie miesiąc.
Likwidacja getta była elementem nazistowskiego planu eksterminacji europejskich Żydów, który został przedstawiony w 1942 r. na konferencji w Wannesee. Każdego dnia Rada Starszyzny, która zarządzała gettem, musiała zapewnić transportom 6 tys. osób. W oficjalnych komunikatach czytamy, że transporty miały przesiedlić ludzi. W rzeczywistości pociągi wyruszające z Umschlagplatzu udały się do obozu zagłady w Treblince. Wywieziono tam około 300.000 osób, z których większość zginęła. W czasie deportacji zginęło około 10.000 osób, a 11.000 wysłano do obozów pracy przymusowej na Majdanku i w Trawnikach.
Wiosną 1943 r. na terenie getta pozostało 60.000 osób - uratowało ich to, że pracowali w niemieckich warsztatach. Byli młodzi i najczęściej pozbawieni rodzin. Po ustaleniu, że nie mają nic do stracenia, postanowili wziąć broń.
Końcowe wezwanie.
Nie minęło dużo czasu, zanim pojawiła się pierwsza reakcja na akcję likwidacyjną, chociaż działalność polityczna w getcie była surowo zabroniona. Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB) powstała już w lipcu 1942 r., konspiracyjny ruch zbrojny, który skupiał członków lewicowych i syjonistycznych ruchów młodzieżowych pod dowództwem Mordechaja Anielewicza. Na początku 1943 r. narodził się prawicowy Żydowski Związek Wojskowy (ZŻW), kierowany przez Leona Rodala i Pawła Frenkla.
Przez wiele miesięcy wzywali ludność cywilną do buntu przeciwko kolejnym deportacjom. W styczniu podjęli działania zbrojne przeciwko działaniom Niemiec. W ciągu zaledwie kilku miesięcy udało im się podnieść morale ludności i zmobilizować ją na tyle, by mogła postawić bunkry, ukryte tunele i przejścia. Przechowywano żywność i broń oraz nawiązywano kontakty z podziemnymi organizacjami polskimi.
Dwie flagi nad Warszawą
W przeddzień Paschy 19 kwietnia 2000 niemieckich żołnierzy wyposażonych w czołgi i pojazdy opancerzone otoczyło getto. Zetknęli się z nimi kilkuset bojowników ŻOB dowodzonych przez Anielewicza i ponad 150 bojowników ŻZW. Niemcy musieli się wycofać, dlatego dowództwo objął generał SS i Policji Jürgen Stroop.
W pierwszych dniach walki toczyły się na ulicach, a oddziały niemieckie zostały zaatakowane kamieniami, butelkami z benzyną i granatami. Wysoka kamienica przy pl. Muranowskiego, teren intensywnych walk, miała dwie flagi: Polski i żydowski. Przybyli, aby symbolizować powstanie. Również polski ruch oporu starał się wesprzeć bojowników, uruchamiając kilka akcji w pobliżu murów getta.
W następnych dniach powstańcy bronili pojedynczych bunkrów i budynków. Ale niemieckie oddziały szturmowe przeszukiwały jedną czwartą za drugą, paląc lub detonując domy. Przeszukiwali kolejno budynki i łapali bojowników i ludność cywilną. Według historyków w getcie rozstrzelano 7.000 Żydów, 7.000 deportowano do Treblinki i Majdanka, a 36.000 do obozów pracy. Ponad 100 bojowników, w tym Anielewicz, popełniło samobójstwo. Tylko kilkadziesiąt osób uratowało im życie, uciekając z getta podziemnymi kanałami. Część z nich wzięła później udział w Powstaniu Warszawskim.
Dwa symbole
Ostateczny triumf wielkiej armii niemieckiej na kilkuset bojowników symbolizuje wysadzenie Wielkiej Synagogi przy ul. Tłomackie, 16 maja 1943 roku. Tego dnia Stroop napisał: "Dawna dzielnica żydowska w Warszawie przestała istnieć". To, co z niego pozostało, zostało zrównane z ziemią przez Niemców. W ciągu kolejnych miesięcy zamiecili ruiny getta i zintensyfikowali polowania Żydów za murem "po aryjskiej stronie".
Skazany na niepowodzenie bunt był pierwszym zbrojnym powstaniem w okupowanych przez nazistów miastach Europy i największym aktem oporu ludności żydowskiej w II wojnie światowej. Pozostaje silnym symbolem ludzkiej walki o godność.
źródło: google, polska.pl