Będąc młodą lekarką... - tak rozpoczynał się każdy z radiowych skeczy cyklu Z pamiętnika młodej lekarki Ewy Szumańskiej. Czytając teksty na Steemie, nietrudno zauważyć, że jako Polacy lubimy imiesłowowe równoważniki zdań i używamy ich często i chętnie. Lecz czy zawsze poprawnie? Krótko mówiąc, dziś o imiesłowach.
18. O imiesłowach i imiesłowowych równoważnikach zdań
Imiesłowy to nieosobowe formy czasowników. W polszczyźnie występują imiesłowy przymiotnikowe, które w zdaniach występują w funkcji przydawki i odmieniają się jak przymiotniki. Zazwyczaj nie sprawiają one piszącym żadnych trudności.
| Imiesłowy przymiotnikowe czynne | Imiesłowy przymiotnikowe bierne |
|---|---|
| Twoja opinia jest krzywdząca. | Ewa przyszła zrobiona na bóstwo. |
| Czy to ciasto powinno być aż tak klejące? | Niestety cały kompot jest już wypity. |
Drugi typ imiesłowów to imiesłowy przysłówkowe. Te formy czasownika są nieodmienne i nieosobowe. Z ich użyciem tworzy się imiesłowowe równoważniki zdań.
| Imiesłowy przysłówkowe współczesne | Imiesłowy przysłówkowe uprzednie |
|---|---|
| mówiąc, pisząc, widząc, jedząc, krzywdząc, robiąc, będąc, płacząc. | powiedziawszy, napisawszy, zobaczywszy, zjadłszy, skrzywdziwszy, zrobiwszy |
Prawidłowe stosowanie imiesłowów przysłówkowych wiąże się z koniecznością przestrzegania kilku reguł.
1. Pisownia końcówek -wszy, -łszy
Zakończenie -wszy piszemy po samogłoskach: przeczytawszy, ulepiwszy, ruszywszy.
Zakończenie -łszy piszemy pospółgłoskach: poszedłszy, wysiadłszy, zjadłszy.
W języku polskim nie występują zestawienia ł i w w jedym imiesłowie. Błędy spotykane są w przypadku imiesłowów, które utworzone zostały od czasownika rodzaju męskiego kończącego się ł w pierwszej osobie czasu przeszłego. Zatem choć forma czasownika to wypił, kupił, zobaczył, to imiesłów przysłówkowy uprzedni to wypiwszy, kupiwszy, zobaczywszy, a nie wypiłszy, wypiłwszy, kupiłszy, kupiłwszy, zobaczyłszy, zobaczyłwszy.
2. Czas wykonywania czynności
Imiesłowowe równoważniki zdań występują jako składowe zdań złożonych. Zależnie od tego kiedy nastepuje czynność wyrażana za pomoca imiesłowowego równoważnika zdania w stosunku do czynności określanej przez orzeczenie zdania nadrzędnego, używa się imiesłowów przysłówkowych współczesnych (czynności jednoczesne) lub uprzednich (czynności następujące po sobie).
| Czynności jednoczesne: | Czynności następujące po sobie: |
|---|---|
| Jem śniadanie, słuchając radia. | Zjadłszy śniadanie, szybko wyszedł do pracy. |
| Siedząc w poczekalni, czytał najnowszy numer gazety. | Przeczytawszy gazetę, rzucił ją w kąt. |
| Załatwiając te wszystkie formalności, Marian dosłownie osiwiał. | Załatwiwszy wszystkie formalności, Marian sprzedał mieszkanie. |
Zastosowanie imiesłowu uprzedniego lub współczesnego niezgodnie z regułą powoduje albo zmianę znaczenia komunikatu, albo jest po prostu błędem.
Jeżeli Tomasz najpierw wypił kawę, a po zakończeniu tej czynności wyszedł do pracy, musi pojawić się imiesłów przysłówkowy uprzedni. Wypiwszy kawę, Tomasz wyszedł do pracy. Użycie imiesłowu przysłówkowego współczesnego w komunikacie Pijąc kawę, Tomasz wyszedł do pracy oznacza, że opuścił mieszkanie z kubkiem kawy w dłoni.
3. Zgodność podmiotu
Imiesłowowy równoważnik zdania można zastosować wyłącznie wtedy, gdy w zdaniu nadrzędnym występuje ten sam podmiot. Różne podmioty wymagają użycia zdań podrzędnych zawierających osobowe formy czasownika.
Brak zgodności podmiotu jest niestety błędem dość częstym. Piszący niejednokrotnie przyjmują, że imiesłów przekazuje informację o nich (1. os. l. poj.), a w zdaniu nadrzędnym mogą przejść do innego podmiotu. Niestety tak nie jest - imiesłów to nieosobowa forma czasownika i nie niesie ze sobą komunikatu o odrębnym podmiocie.
Dlatego chcąc wprowadzić dwa podmioty napiszemy Gdy byłam w szpitalu, odwiedziła mnie koleżanka., a nie Będąc w szpitalu, odwiedziła mnie koleżanka.
I analogicznie Gdy miałem 10 lat, rodzice kupili mi pierwszy komputer., a nie Mając 10 lat, rodzice kupili mi pierwszy komputer., gdyż to drugie zdanie informuje o tym, że dziesięcioletni (przyszli?) rodzice zakupili komputer dla swego (przyszłego?) dziecka.
Nieprawidłowe są również zdania Otwarłszy pudełko, nowy dysk okazał się uszkodzony. (nowy dysk sam otwiera jakieś pudełko) czy Jadąc pociągiem, świetna jest pojemna bateria w tablecie. (bateria podróżuje pociągiem w tablecie i jest świetna).
- Imiesłów przysłówkowy zawsze łączy się z podmiotem zdania nadrzędnego.
4. Pisownia "nie" z imiesłowami
Imiesłowy przymiotnikowe z "nie" piszemy łącznie: niepalący, nienadążająca, niepisany, niewydana.
Imiesłowy przysłówkowe z "nie" piszemy oddzielnie: nie czytając, nie kupując, nie zrobiwszy, nie powiedziawszy.
Regułę tę wprowadziła Rada Języka Polskiego uchwałą z 9 grudnia 1997 roku. Wcześniej obowiązywała reguła zapisu imiesłowów przymiotnikowych zależnie od ich znaczenia - łącznie (dla znaczenia przymiotnikowego) lub oddzielnie (dla znaczenia czasownikowego). Choć ustawa z roku 1997 uprościła pisownię do łącznej dla wszystkich imiesłowów przymiotnikowych, to zachowała dopuszczalność świadomej pisowni rozdzielnej.
Garść steemitowych błędów:
Będąc totalnie szczery to jeszcze dużo mu brakuje do portalu blogerskiego lub social news.Przechodząc od razu do konkretów pierwszą omawiana konkurencją jest - skok w dal.Mając taki potencjał, takich zawodników z takich klubów aż szkoda czasu to opisywać a Wam czytać bo wszyscy są nam dobrze znani.Swoją przygodę z Halloween zacząłem dosyć późno bo mając już 18 lat leciał na jednym z kanałów.
Spis treści
1. Prawidłowe użycie spacji
2. Krótsze zdania to mniejsze ryzyko błędu
3. Jak prawidłowo cytować
4. Pierwsza osoba liczby pojedynczej - JA - wykonawca czynności
5. Savoir-vivre na Steemit
6. Państwa, miasta, mieszkańcy - pisownia wielką i małą literą
7. Kim jestem, komu składam życzenia? Narzędnik kontra celownik
8. O satyrze słów kilka
9. Wolność słowa - blogi i videoblogi
10. Cytowanie przepisów prawa czyli zaklinanie rzeczywistości
11. Tę czy tą?
12. Ach, te przyimki!
13. Mi, ci, mu
14. Bynajmniej czy przynajmniej
15. Tak że tego...
16. Co z tym miesiącem?
17. Dla Mai i Kai o szyi żmii
Przybyłem, żadnego swojego przekreślonego zdania nie zobaczyłem, zwyciężyłem.
Przybywszy i żadnego zdania autorstwa swego nie zobaczywszy, komentarz wpisując, czuł się zwycięzcą! :)
@bowess - jesteś WIELKA. Dziękuję Ci za wyczerpanie tego tematu. I to w jakim stylu! Zawsze mnie dręczyły te imiesłowy a gdy próbowałem na własną rękę to zwalczyć z jakimś podręcznikiem, to zawsze kończyło się to moim mętnym wzrokiem, pustką w głowie i śliną wszędzie naokoło. A tutaj wszystko przystępnie i jasno, zwięźle i wyczerpująco jednocześnie. Szacun!
<A tutaj jest obrazek z emoitkonem co to robi pokłony, ale nie mogę go znaleźć - użyj wyobraźni ;-) >
<A w tym miejscu wyobraź sobie emtikon z bardzo zarumienionymi policzkami, który nie umie sobie poradzić z nadmiarem miłych słów w jednym akapicie.> ;)
Język polski wcale nie jest taki trudny (dla Polaków). Czasem odstraszająco działają reguły napisane zbyt rozwlekle, na końcu których załączona jest litania wyjątków.
"wysiłszy" co ten wyraz znaczy?
Nie istnieje w określonym słownikowo znaczeniu. Wyobrażam sobie, że ktoś miał zamiar napisania albo o podjęciu wysiłków albo wysileniu się. Powstał neologizm. :)
Dzięki. Dziwnie zabrzmiało to słowo
Bardzo przydatny tekst i przy okazji cały cykl postów. Mam nadzieję, że wyedukujesz społeczeństwo steemskie.
Brawo Ty!
Dziękuję! Liczę, że może również ósmoklasiści będą poszukiwać przykładów użycia imiesłowów w zdaniach i steemit podpowiedzą im wyszukiwarki. :)
Nienadążam czasami za twoimi rozważaniami :)
A tu same suche fakty były.
"Nie" z czasownikami rozdzielnie, tak samo jak z imiesłowami przysłówkowymi. ;)
Ano nebo ne, jak říkají naši čestí bratři.
Dzięki! :)