7. Kim jestem, komu składam życzenia? Narzędnik kontra celownik
Okazuje się, że odmiana rzeczownika przez przypadki może sprawiać kłopot. Oczywiście języka używamy intuicyjnie i zazwyczaj nie musimy sięgać pamięcią do reguł gramatycznych - po prostu wiemy, jaka końcówka będzie prawidłowa. Czasem jednak wielokrotny kontakt z błędnym zapisem i brak wyczucia, która z form będzie prawidłowa w tworzonym przez nas komunikacie sprawia, że mała powtórka jest konieczna. Kiedy zatem używać rzeczownika z końcówką -ą, a kiedy -om?
I. Narzędnik
Narzędnik odpowiada na pytania kim? czym? lub z kim? z czym?
Używamy go, gdy:
- informujemy o tym kim jesteśmy, kim jest osoba, o której mówimy:
jestem uczniem, jestem Polakiem | jest poetą, jesteś programistą |
---|
- mówimy o narzędziu:
piszę ołówkiem, pojadę autem | odbij rakietką, mieszaj łyżką |
---|
- określamy sposób działania:
ruszył biegiem, wymusiło płaczem | sugerowała się modą, popłynął żabką |
---|
- używamy niektórch przyimków (m. in. przed, z, pod, nad):
przed tygodniem, z kremem | pod szafą, nad rzeką |
---|
Tak wyglądają prawidłowe formy narzędnika w liczbie pojedynczej.
Rzeczowniki rodzaju nijakiego i większość rzeczowników rodzaju męskiego otrzymuje zawsze końcówkę -em. Rzeczowniki rodzaju żeńskiego oraz rzeczowniki rodzaju męskiego kończące się na -a otrzymują końcówkę -ą.
Jest mężczyzną. | Jest matką. | Jest wróżbitą. |
---|
I tak właśnie (choć bez przesady i akcentowania końcówki) powinniśmy wymawiać i pisać wszystkie rzeczowniki kończące się w mianowniku na -a, a w narzędniku otrzymujące końcówkę -ą.
W razie wątpliwości z pomocą może przyjść Edyta Górniak, która w swym przeboju bardzo ładnie i z prawidłową dykcją wyśpiewuje "Jestem kobietą".
Narzędnik liczby mnogiej zwykle nie sprawia kłopotów. Tu rzeczowniki otrzymują końcówki -ami (butami, rękami, samochodami), -mi (dłońmi, dziećmi, pieniędzmi) lub archaiczną już końcowkę -y (przed laty, tymi słowy).
II. Celownik
Celownik odpowiada na pytania komu? czemu?
Używamy go w zdaniu jako dopełnienia dalszego. Ze względu na swą funkcję i połączenia ze stosunkowo niewielką liczbą czasowników i przyimków jest najrzadziej używanym w mowie i piśmie przypadkiem.
- Stosuje się go opisując czynność dawania, przekazywania, składania życzeń - ogólnie działania na rzecz kogoś lub czegoś.
- W celowniku liczby pojedynczej rzeczowniki przyjmują kilka końcówek:
-owi | człowiekowi, synowi, prezydentowi |
---|---|
-´e | matce, głowie, poecie |
-y, -i | paszy, myszy, Uli, babci |
-u | bratu, ojcu, kotu, lwu, światu. |
- Celownik łączy się z nielicznymi przyimkami (m. in. ku, dzięki, wbrew):
ku wsi, ku zachodowi, dzięki Tobie, wbrew sobie.
W liczbie mnogiej ogromna większość rzeczowników w celowniku otrzymuje końcówkę -om
kobietom, mężczyznom, samochodom, drzewom, ludziom.
Nieliczne wyrazy o odmianie przymiotnikowej otrzymują końcówkę -ym (potrzebującym, służącym, woźnym) lub -im (bliźnim).
I właśnie ta końcówka -om okazuje się często problematyczna. Nie należy się jej bać, bo w komunikatach o dawaniu, składaniu życzeń, podziękowaniach, które dotyczą grupy osób jest ona jedyną prawidłową końcówką.
Bardzo dobrze robisz przypominając pisownię. Czasami człowiek gubi się w pośpiechu, a najgorzej jak zaczniemy się zastanawiać, to wtedy ratuj dr google.
To jest właśnie taki przypadek, że przez błędy w wymowie można nieco zgłupieć. Gdy na zapytaj.onet ktoś wpisał pytanie, czy prawidłowo jest pisać "kobietą czy kobietom", dostał najpierw trzy odpwiedzi, że tylko "kobietą". Dopiero kolejne osoby wyjaśniły, że obie formy mogą być prawidłowe i są zależne od komunikatu.
A na google też uwaga. Podobno przez jakiś czas podpowiadało formę "przeste oczy zielone". :D