Do pokoju domu w Appomattox Court House wpadało jaskrawe, wiosenne światło - znajdowała się tam emanująca spokojem i dostojeństwem postać w galowym mundurze pułkownika zastygła w niemal godzinnym oczekiwaniu. Paradna szpada, wysokie, odbijające promienie słońca buty, dwurzędowy kubrak ze złoconymi guzikami i szeroki żółty pas budziły podziw wśród żołnierzy mijanych w drodze na spotkanie, jak i tych którzy z ciekawością spoglądali przez okna do pomieszczenia domu Wilmera McLeane'a - farmera, który przeprowadził się tu przed niespełna czterema laty z okolic Manassass po bitwie pod Bull Run, by nigdy już nie przeżyć horroru świszczących kul i wrzasków rannych. Do pokoju wszedł żołnierz w ubłoconych butach i spodniach, jego uniform poddany działaniu sił przyrody i pośpiechu kontrastował z ubiorem oczekującego - wysłużona kurtka i kapelusz z szerokim rondem, wkrótce z rozmachem zdjęty z głowy. Około godzinę później kapitulacja Armii Północnej Wirginii stała się faktem. Był 9 kwietnia 1865 roku.
↑ Obraz spotkania w Appomattox Court House - większość przedstawień pomija ubłocone buty Granta (źródło: Wikipedia)
Grant po krwawej kampanii lądowej zaskoczył Roberta E. Lee - obejście rzeki James i oblężenie Petersburga położonego kilkadziesiąt mil na południe od Richmond postawiło Konfederatów przed wizją powolnej agonii ich młodego państwa - utrata połączenia stolicy z resztą kraju, zwłaszcza z zasobami obu Karolin czy Georgii pogłębiłaby do nieznośnego poziomu i tak duże kłopoty aprowizacyjne. Inflacja galopowała - pieniądze były warte mniej, niż papier na których je drukowano, kolej z powodu braku części i taboru - niewydolna, podstawowe przed wojną produkty tj. kawa były rzadkim rarytasem i zastępowano je wywarem z cykorii czy orzeszków ziemnych, brakowało igieł do naprawy ubrań i obuwia. Wielka strategia Granta i Shermana powstała w pokoju hotelowym w Cincinnati przybliżała Unię do wygrania wojny, a po zdobyciu Atlanty 22 czerwca 1864 roku praktycznie zagwarantowało reelekcję Abrahama Lincolna, co zwiastowało kontynuację wojny do bezwarunkowej kapitulacji Południa.
Petersburg mógł zostać zdobyty z marszu, jednak naprędce przygotowana obrona przez gen. P.G.T Beauregarda, bohatera Fort Sumter i Bull Run utrzymała pozycje na skraju miasta, głównie wobec braku zdecydowania ulubieńca Granta - gen. Williama "Baldy" Smitha, dla którego zaczął się okres niełaski. Zaczęło się też oblężenie - żmudna praca przy kopaniu rowów strzeleckich mogłaby zostać uniknięta także, gdyby generał-polityk gen. Benjamin Butler (znany z pacyfikowania południowych nastrojów w Nowym Orleanie) wykorzystał swoją szansę na przełamanie pozycji Konfederatów pod Bermuda Hundred. Był to drugi wysoko postawiony oficer, który podpadł Grantowi, lecz jego koneksje w świecie polityki były tak potężne, że zostanie zwolniony z przewodzenia Armii James dopiero w styczniu 1865 po fiasku ataków na Fort Fisher. Dodając do tego nieudane i krwawo odparte ataki Armii Potomaku na pozycje Południa z 15-18 czerwca, zaniechano bezsensownego przelewu krwi, prócz ciekawej próby zobrazowanej m.in w poruszającym filmie "Wzgórze nadziei" - tzw. bitwy o Krater, o której więcej można poczytać w odcinku o gen. Ambrosie Burnside.
Założenie głównodowodzącego sił Unii było od teraz proste - należało ustawicznie wydłużać linie okopów na zachód, tak aby istniała możliwość odcięcia Petersburga od linii kolejowych. Norfolk & Petersburg Railroad była praktycznie odcięta (zresztą i tak prowadziła do zajętego przez Unię, pobliskiego portu), najbliższym celem stała się kolej Weldon & Petersburg wchodząca do miasta bezpośrednio z południa. Pozostawała jeszcze biegnąca wzdłuż Appomattox Southside Railroad prowadząca na zachód. Do końca sierpnia była to jedyna linia zaopatrzenia miasta. Sukcesywnie Grant posuwał się na zachód mając do dyspozycji siły wyraźnie liczniejsze i silniejsze od Lee - dochodził zrywami do 125,000 ludzi, gdy Konfederaci na całym froncie mogli liczyć na 50,000 - lecz ta liczba miała do pokrycia kilkadziesiąt mil od Richmond po Petersburg, a w miarę wydłużania się fortyfikacji ku zachodowi za sprawą lewych sierpowych Unii sytuacja zaprowadziła w okopy kilkunastoletnich chłopców i kilkudziesięcioletnich starców - mówiono na południu, że Jefferson Davis "rabuje laskę i kołyskę" (ang. "robbing the cane and the craddle").
↑ Sytuacja strategiczna pod Petersburgiem jesienią 1864 roku (źródło: Wikipedia)
Tymczasem Sherman tuż przed świętami Bożego Narodzenia zdobył port w Georgii w Savannah, zaś wcześniej Grantowi udało się po wielu dniach wysyłania rozkazów i gróźb nakłonić gen. George'a Thomasa, by zrobił coś z Armią Tennessee gen. Johna B. Hooda kierującą się na Nashville - w sumie Hood sam roztrzaskał swoją armię w listopadzie o umocnienia Franklin, by 16 grudnia zostać rozgromionym pod Nashville. Wiosną 1865 roku jedynymi większymi zgrupowaniami Konfederatów stały się prócz armii Lee: siły gen. Kirby Smitha w Teksasie nie mogące wpłynąć na przebieg wojny oraz szczątki sił z zachodniego teatru działań w Karolinach pod dowództwem defensywnie usposobionego gen. Josepha Johnstona. Nie mogły one w żaden sposób zagrozić postępom Unii, a z biegiem czasu stawało się coraz jaśniejsze, że przedłużenie konfliktu może nastąpić tylko w wyniku wymknięcia się Armii Północnej Wirginii z Petersburga i próby połączenia jej ze szczupłą komendą Johnstona.
Wiosna przyniosła także kolejne wydłużenia linii frontu pod Petersburgiem i generalny szturm 2 kwietnia - stało się jasne, iż Lee musi salwować swoją armię ucieczką, która po trwała do 9 kwietnia, gdy miał miejsce obrazek z pierwszego akapitu. W pościgu za Armią Północnej Wirginii odznaczył się gen. Philip Sheridan, gorącokrwisty kawalerzysta - po niespełna tygodniowym, ponad stumilowym pościgu armie Unii otoczyły wymęczonych i zdziesiątkowanych Konfederatów pod Appomattox Court House.
Na umówione spotkanie z Lee w domu Wilmera McLane'a Grant przybył z niemal godzinnym opóźnieniem. Przeprosił swojego adwersarza mówiąc, że zatrzymały go obowiązki frontowe. Rozmowa zaczęła się od lekkiego tematu - Grant przypomniał Lee, że spotkali się w Meksyku podczas wojny 1846-48, Lee jednak go nie kojarzył stamtąd. Wreszcie to "Srebrny Lis" przypomniał o celu spotkania. Kapitulacja była bezwarunkowa, aczkolwiek podpisany dokument przewidywał wypuszczenie Konfederackich jeńców (ok. 20,000) za poświadczeniem wierności rządowi USA, pozostawienie koni w rękach tych, którzy je posiadali (choć w liczbie jednego na osobę) - miało to ogromne znaczenie w kontekście zbliżających się zbiorów oraz wydano natychmiast racje żywnościowe dla pokonanych. W polu pozostawały jeszcze dwie wspomniane wcześniej, Szare armie, jednak i one wkrótce złożyły broń.
Wojna, zabrawszy życie i zdrowie 1,5 mln ludzi (2% populacji) zakończyła się. Liczby zabitych, rannych i zaginionych w samej bitwie pod Gettysburgiem były porównywalne z tymi, jakie USA poniosło podczas razem wziętych wojen: rewolucyjną, 1812 roku i z Meksykiem.
Grant był jej wielkim zwycięzcą - czego się nie dotknął było naznaczone ofensywnym duchem i wiarą w podległe mu siły - dobrze powiedział to Sherman, gdy stwierdził, że może być lepszy od Granta na wielu polach wiedzy o wojnie czy logistyce, ale na jednym jest bity na głowę: "Grant nie boi się tego, co ze strachu niemal wysadza mnie z butów - nie obchodzi go to, co robi przeciwnik". Z kolei nowelista i historyk Shelby Foote kładzie nacisk na umiejętność koncentracji Granta - przywołuje tutaj obrazek, w którym generał redagując istotne pismo wstaje znaleźć na półce potrzebny dokument nie zmieniając swojego ułożenia ciała i idąc z pochylonym korpusem jakby nadal siedział, jak również charakteryzuje fenomenalną cechę Granta - opanowanie - stwierdza, iż gdyby o trzeciej nad ranem wpadł do niego spanikowany sztabowiec z informacją o okrążeniu jego sił, ten nie straciwszy rezonu podjąłby z zimną głową spokojne decyzje.
↑ Grant w ostatnich tygodniach życia
O późniejszych losach wybitnego dowódcy jako dwukrotnie wybranego prezydenta USA można by napisać kolejną serię artykułów. Dość powiedzieć, że Grant posiada stronę na Wikipedii poświęconą skandalom korupcyjnym za czasów jego administracji - wyraźnie świat polityki, gdzie honor, dane słowo, polecenie czy prośba mają mniejszą wagę, niż w armii, okazał się zbyt śliski dla przyzwyczajonego do prostych zależności wojskowego - co wykorzystywali nawet jego najbliżsi. Grant zmarł niedługo po ukończeniu książki ze swoimi wspomnieniami, 23 lipca 1885 roku, wydanie tej autobiografii stało się kluczowe w utrzymaniu zstępnych generała, który wybitnie nie miał głowy i szczęścia do pieniędzy. Przyczyną zgonu 63-latka był rak krtani, zapewne mocno związany z ciągłym nawykiem pykania cygara jaki zrodziło zdobycie fortów Henry i Donelson wczesną zimą 1862 roku.
Bibliografia:
https://en.wikipedia.org/wiki/Ulysses_S._Grant
Shelby Foote, Civil War: A Narrative, From Red River to Appomattox
James McPherson, Battle Cry of Freedom
Douglas Freeman, Lee's Lieutenants