10 lipca w Pekinie odbył się szczyt Chińsko-Arabskiego Forum Współpracy Międzypaństwowej. Podczas rozmów dyskutowano nad zaciśnięciem wzajemnej współpracy i budowie nowego jedwabnego szlaku. Prezydent Xi obiecał przeznaczyć 21 miliardów dolarów na pożyczki dla arabskich partnerów oraz 106 milionów dolarów na bezzwrotną pomoc. Pekiński szczyt pokazał, że Chiny przywiązują coraz większą wagę do Bliskiego Wschodu. Dlaczego te region jest dla Chin tak ważny? Jak Arabowie podchodzą do Chińczyków? Kto zagraża chińskim planom względem Bliskiego Wschodu? Na wszystkie te pytania odpowiemy w dzisiejszym wydaniu „Pulsu Lewantu”.
Wojna o surowce
Ropa naftowa odgrywa ogromną rolę we współczesnej gospodarce Państwa Środka. Do lat 90. XX wieku Chińczycy byli w stanie samodzielnie zaspokoić swoje zapotrzebowanie na ten surowiec. Jednak w 1992 roku chińskie zapotrzebowanie na ropę naftową przekroczyło krajowe możliwości produkcyjne. W związku z tym Pekin zaczął poszukiwać zagranicznych dostawców i bardzo szybko ich znalazł. W efekcie chiński import ropy naftowej zaczął rosnąć w ekspresowym tempie. W 1989 roku Chiny importowały zaledwie 3.3 miliony ton ropy rocznie. W 1999 roku było to już 36.6 milionów. W 2017 roku Chiny importowały aż 429 milionów ton ropy naftowej – tym samym Państwo Środka wyprzedziło USA i stało się największym na świecie importerem ropy naftowej.
Lata 90. Chińczycy spędzili na poszukiwaniu odpowiednich dostawców ropy. Początkowo próbowano zaopatrywać się „bliżej domu” np. w Indonezji, Malezji, lecz zasoby ropy naftowej były zbyt małe w tych krajach, aby zaspokoić chińskie potrzeby. Dlatego też ostatecznie zdecydowano, że to kraje arabskie powinny zostać głównymi dostawcami ropy na rynek chiński. W związku z tym w 2004 roku utworzono Chińsko-Arabskie Forum Współpracy Międzypaństwowej. W jej skład weszły Chiny oraz 22 państw członkowskich Ligi Państwa Arabskich. Początkowo ta współpraca była bardzo luźna, lecz – w miarę wzrostu chińskiego zapotrzebowania na ropę naftową – wzajemne relacje nabierały coraz wyraźniejszych kształtów.
Arab policy paper
Prawdziwym przełomem był rok 2016. Wtedy prezydent Chin Xi Jinping po raz pierwszy odwiedził Bliski Wschód. W tym samym roku chiński rząd opublikował tzw. „Arab policy paper” – dokument strategiczny określający cele chińsko-arabskiej współpracy. Zgodnie z tym dokumentem wzajemne relacje mają skupić się na 3 sektorach:
1) współpracy energetycznej – to ma być podstawa,
2) infrastruktura, handel i inwestycje
3) współpraca w zakresie nowych źródeł energii (w tym energii atomowej) oraz eksploracji kosmosu.
Punkt 1 jest realizowany już od lat. Enigmatycznie brzmiący punkt 2 oznacza w praktyce budowę nowego szlaku jedwabnego, w którym Bliski Wschód odgrywa bardzo ważną rolę. Punkt 3 jest obecnie w fazie konsultacji.
Chińczycy nie skupiają się jednak jedynie na umysłach Arabów, ale także na ich sercach. Od lat prowadzona jest międzypaństwowa wymiana najzdolniejszych studentów, lekarzy, inżynierów, oficerów itd. Chińczycy nie szczędzą pieniędzy na ten projekt. Uważają, oni że ci zdolni młodzi ludzie za kilka, kilkanaście lat będą stanowić elitę w swoich krajach i mieć duże wpływy w kręgach rządzących. W związku z tym Chińczycy już teraz próbują zaskarbić sobie ich sympatię. Jednocześnie Chińczycy próbują docierać także do mas. W 2009 roku założono stację telewizyjną CGTN Arabic, której filia znajduje się w Dubaju. Stacja ta jest nadawana satelitarnie i dzięki temu dostępna w każdym z arabskich krajów. Cała ramówka tego kanału jest w języku arabskim. Oficjalnie CGTN Arabic ma przybliżyć Arabom chińską kulturę, zwyczaje i politykę.
W „Arab Policy Paper” Chińczycy mocno podkreślają swoją neutralność względem arabskich konfliktów na Bliskim Wschodzie i potrzebę ich rozwiązywania w sposób pokojowy. Chińska praktyka nie różni się zbytnio od teorii zarysowanej na kartach „APP”. Chiny starają się przede wszystkim zachęcić Arabów do współpracy obietnicami szybkiego rozwoju gospodarczego. Jednocześnie faktycznie nie angażują się w arabskie spory. Dobrze pokazała to już pierwsza wizyta Xi Jinpinga na Bliskim Wschodzie w 2016 roku. Prezydent Chin odwiedził wtedy Egipt oraz dwóch arcywrogów – Arabię Saudyjską i Iran. Tym samym Xi dobitnie pokazał, że Chiny nie zaangażują się w konflikt KSA-Iran. Wydaje się, że Chińczycy wybrali bardzo słuszną taktykę. Jednocześnie jednak, takie stanowisko – w perspektywie długofalowej – jest bardzo trudne do utrzymania, zwłaszcza w obecnych czasach.
Błędy Obamy i „korekty” Trumpa
Podczas prezydentury Obamy, USA ogłosiły pivot na Azję. Tym samym amerykańskie zainteresowanie Bliskim Wschodem znacznie zmalało. Przesłanie Obamy dla Arabów było jasne – „musicie sami zająć się swoimi problemami, my (Amerykanie) mamy na głowie Chiny”. Tymczasem polityczne próżnie nigdy nie istnieją długo, a zwłaszcza w przypadku Bliskiego Wschodu – który zawsze będzie zainteresowany współpracą z państwami G7, ich technologiami i inwestycjami. Tym samym próżnia stworzona przez Amerykanów została momentalnie wypełniona przez Rosję i Chiny. Oczywiście obecność Rosji na Bliskim Wschodzie jest znacznie bardziej widoczna – głównie ze względu na wojnę w Syrii – jednak nie można nie dostrzegać chińskich zakusów w tym regionie, które stają się coraz śmielsze.
„Błędy” administracji Obamy próbował naprawić Trump. Widzi on wyraźnie, że Arabowie wcale nie zajęli się sami swoimi sprawami, lecz zajmują się flirtowaniem – raz z USA a innym razem z Rosją lub Chinami. Próbując zatrzymać wzrost wpływów chińsko-rosyjskich w regionie, Trump postanowił zacieśnić więzi Waszyngtonu z jednym z państw arabskich, które – jako ścisły sojusznik USA – stałoby się hegemonem w regionie i tym samym umocniło amerykańskie wpływy na Bliskim Wschodzie. Trump, jak można się było tego spodziewać, na swojego głównego sojusznika namaścił Arabię Saudyjską. Wybór ten był ogromnym błędem. Saudowie postanowili skupić wokół siebie kraje Zatoki nie dzięki skrzętnej dyplomacji, lecz za pomocą siły – na to natomiast sąsiednie kraje nie chcą się zgodzić. Saudyjska polityka doprowadziła do – trwającego już ponad rok – kryzysu katarskiego i niemal całkowitego paraliżu Rady Współpracy Zatoki Perskiej. Na to wszystko nakłada się jeszcze rywalizacja saudyjsko-irańska.
Amerykańsko-saudyjskie wybryki nie pozostają bez znaczenia na relacje chińsko-arabskie. Zarówno obóz saudyjski, jak i irański, chcą przeciągnąć Chińczyków na swoją stronę, co sprzeczne jest z założeniami, które legły u podstaw „Arab policy paper”. Póki, co Chińczykom udaje się balansować między tymi wrogimi obozami, jednak nie wiadomo jak długo będzie to nadal możliwe.
Byleby tylko „somsiad” się nie wzbogacił, czyli modlitwa Araba
Bliski Wschód jest istotny dla Pekinu nie tylko ze względu na uzależnienie chińskiego przemysłu od ropy naftowej, ale także ze względu na rolę jaką ten region 
Prezydent Iranu, Hassan Rouhani - źródło: Tasnim News Agency
-----------------------------------------------
Ahmed Al-Jubeir, saudyjski minister spraw zagranicznych - źródło: U.S. Department of State, flickr.com
-----------------------------------------------
Prexydent Xi Jinping - źródło: kremlin.ru
-----------------------------------------------
Cieśnina Bab al-Mandab - źródło: NASA
-----------------------------------------------
Obecna sytuacja w Somalii - źródło: Ingoman, commons.wikimedia.org
-----------------------------------------------
Doha, stolica Kataru - autor: jchoate7, pixabay.com
-----------------------------------------------
Zachód słońca nad meczetem - autor: xegxef, pixabay.com
-----------------------------------------------
-----------------------------------------------
Źródła:
Grafika przypięta do postu pochodzi ze strony kremlin.ru
http://esi.nus.edu.sg/docs/esi-bulletins/transitions-in-china's-oil-economy-1990-2010_eurasian-geography-and-economics.pdf
http://www.china.org.cn/world/2016-01/14/content_37573547.htm
https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-07-17/u-s-senate-revives-nopec-bill-to-fight-opec-price-fixing
https://www.reuters.com/article/us-china-djibouti-idUSKBN1AH3E3
http://www.middleeasteye.net/columns/how-turkey-uae-rivalry-raising-tensions-red-sea-921144879
https://www.reuters.com/article/us-somalia-gulf-analysis/harboring-ambitions-gulf-states-scramble-for-somalia-idUSKBN1I23B4
ma odegrać w stworzeniu nowoczesnej wersji szlaku jedwabnego. Główne połączenie lądowe, w ramach tego projektu, ma przebiegać przez Iran i Turcję. Natomiast połączenie morskie ma przechodzić przez cieśninę Bab al-Mandab, która oddziela Afrykę od Azji. Dlatego też Chińczykom ogromnie zależy na rozwoju infrastruktury Bliskiego Wschodu oraz zakończeniu arabskich wojen, które od lat ciągną region w dół.
Na pierwszy rzut oka wydaje się, że Arabowie bardzo przychylnie patrzą na chiński projekt, gdyż związane z nim korzyści ekonomiczne będą ogromne. Jednak w rzeczywistości arabscy liderzy podchodzą do projektu z odrobiną rezerwy. Co prawda nie kwestionują oni zysków jakie otrzymają ich kraje po dołączeniu do projektu, jednak nie podoba im się to, że jednym z beneficjentów chińskiej inicjatywy będzie także Iran. Takie głosy stały jeszcze liczniejsze po ogłoszeniu przez Trumpa powrotu anty-irańskich sankcji. Arabowie uważają, że Iran tym razem nie wytrzyma ekonomicznej presji i „reżim Ajatollahów” upadnie – taki scenariusz jest stosunkowo prawdopodobny, co podkreślają nawet sami irańscy ekonomiści.
Jeśli ktoś może uchronić Iran przed upadkiem to jest to następująca trójka: UE, Rosja i Chiny. Unia co prawda deklarowała chęć pomocy, lecz w praktyce okazała się niezdolna do jakichkolwiek działań, które faktycznie mogłyby zabezpieczyć irańską gospodarkę. Rosja natomiast postanowiła wykorzystać irański kryzys dla własnych korzyści. W efekcie jedynym liczącym się graczem, na którego Iran może nadal liczyć są Chiny. To właśnie Państwo Środka nie boi się amerykańskich sankcji i przejmuje – po uciekających europejskich firmach – kontrakty na realizację strategicznych projektów np. Chińczycy mają przejąć kontrakt francuskiego Total S.A. na obsługę South Pars – największego pola gazu ziemnego na świecie.
W związku z powyższym Arabowie postrzegają Chiny jako wybawiciela Iranu i dlatego sceptycznie podchodzą do współpracy nad nowym szlakiem jedwabnym, który jeszcze bardziej umocni gospodarczą pozycję ich arcywroga.
Rozładować napięcie
Chińczycy dostrzegają te obawy i dlatego postanowili zorganizować szczyt Chińsko-Arabskiego Forum Współpracy – głównym celem było ostateczne przekonanie Arabów do inicjatywy „pasa i drogi”. Dyplomaci z Pekinu bardzo dobrze przygotowali się do tego spotkania. Dzień przed szczytem – 9 lipca – doszło do spotkania ministrów spraw zagranicznych Chin i KSA. Podczas tego spotkania Wang Yi – szef chińskiego MSZ-u – nazwał Saudów „głównymi” partnerami w budowie nowego szlaku jedwabnego. Chińczycy obiecali pomóc Królestwu w realizacji programu „Saudi Vision 2030”, który stanowi oczko w głowie saudyjskiego następcy tronu i jednocześnie cierpi na brak wystarczających źródeł finansowania. Jednocześnie Saudowie i Chińczycy mieli rozmawiać na temat wspólnego stanowiska w kwestii protekcjonistycznej polityki USA. Do niedawna polityka gospodarcza Trumpa przeszkadzała głównie Chińczykom. Jednak kilka tygodni temu Kongres zaczął pracować nad NOPEC („No Oil Producing and Exporting Cartels Act”). Zgodnie z tą ustawą OPEC może zostać uznany za kartel, który narusza amerykańskie przepisy antymonopolowe i będzie mógł być pozywany przed amerykańskie sądy. W efekcie Arabowie nie mogli by – tak jak robią to obecnie – dogadywać się co do zmiany poziomu wydobycia ropy, co ma bezposrendie przełożenie na ceny tego surowca. Chińczycy mieli obiecać Saudom całkowite poparcie w lobbyingu na rzecz odrzucenia NOPEC. Co prawda arabskie sterowanie ceną ropy nie jest korzystne dla Chin, ale zdecydowanie większym zagrożeniem dla nich jest protekcjonistyczna polityka USA niż monopolistyczny OPEC.
Wydaje się, że chińsko-saudyjskie spotkanie było bardzo owocne, gdyż dzień później – podczas chińsko-arabskiego forum – wszyscy arabscy liderzy mówili o „konieczności” współpracy z Chińczykami.
Wytrawny gracz
Pekiński szczyt pokazał jak wytrawnym i niebezpiecznym graczem jest Państwo Środka. Chińczycy dobrze wiedzą kto rozdaje karty w Zatoce Perskiej. Doskonale zdawali sobie sprawę, z tego że jeśli Saudowie ich poprą to tak samo postąpi także reszta państw Ligi Arabskiej. Jednak nie tylko to świadczy o kunszcie Chińczyków. Najbardziej zdumiewające jest to, że Chińczykom udało się sprowadzić do Pekinu także delegację z Kataru i nie spotkało się to z żadnymi szykanami ze strony KSA. Co prawda nie może być mowy o żadnym przełomie w katarskim kryzysie, ale warto odnotować że Chińczykom udało się zebrać w jednej sali przedstawicieli tych zwaśnionych nacji. Wydaje się, że rywalizacja w obrębie krajów Zatoki potencjalnie może mieć bardzo duży wpływ na chińską inicjatywę „pasa i drogi” – o czym poniżej.
Brama łez
Chiński jedwabny szlak to nie tylko droga lądowa, ale także droga morska. Szlak morski ma przechodzić przez cieśninę Bab al-Mandab („Brama łez”) leżącą między Jemenem a Dżibuti. Cieśnina ta jest bardzo wąska – w najwęższym miejscu jej szerokość wynosi zaledwie 26 km. W efekcie Bab al-Mandab jest jednym z najbardziej newralgicznych miejsc na mapie chińskiego szlaku. Pekinowi zależy, aby region ten był stabilny i nic nie zakłócało przepływu towarów przez cieśninę. Dlatego też Chińczycy porozumieli się z władzami Dżibuti i założyli w tym kraju bazę wojskową, która ma ochraniać chińską flotę handlową.
Róg Afryki
Jednocześnie jednak zabezpieczenie cieśniny Bab al-Mandab jest o tyle trudne, że leży ona w bezpośrednim sąsiedztwie Somalii. Co prawda nie ma tu już piratów, ale nadal jest to jeden z najbardziej zapalnych regionów świata, który obecnie stał się polem walki Zjednoczonych Emiratów Arabskich i, wspieranego przez Turcję, Kataru.
Na wstępie trzeba podkreślić, że rząd federalny Somalii nie panuje nad całością swojego terytorium. Na północy, u wybrzeży Zatoki Adeńskiej, znajduje się Somaliland, który w zasadzie stanowi odrębne państwo – jednak nie jest uznawany przez społeczność międzynarodową. Tymczasem na południowym wybrzeżu władzę przejęli islamscy bojownicy – głównie z organizacji Asz Szabab. Pozostały teren pozostaje pod kontrolą rządu federalnego, ale jest to raczej luźna kontrola, bo Somalia posiada kilka regionów autonomicznych np. Puntland i Jubaland.
Mimo tego rozdarcia wewnętrznego Somalia nadal stanowi region o bardzo istotnym znaczeniu strategicznym. Dla Krajów Zatoki Perskiej region ten ma szczególne znaczenie, bo leży w bezpośrednim sąsiedztwie szlaku morskiego, którym eksportują ropę na zachód. Dlatego też kraje te coraz częściej mieszają się w sprawy wewnętrzne Somalii. Jednocześnie jednak kraje arabskie nie prowadzą wobec Somali ujednoliconej polityki i wspierają różnych somalijskich graczy.
Katar oraz Turcja wspierają prezydenta rządu federalnego. Natomiast ZEA wspierają Somaliland, który nie chce podporządkować się władzy centralnej. Co istotne Somaliland poparł Saudów w ich konflikcie z Katarem. Jednocześnie Turcja oraz ZEA posiadają – odpowiedni w Somalii i Somalilandzie – stałe bazy wojskowe, w których trenują lokalne milicje. Póki co walka Kataru i ZEA ma wymiar ekonomiczny, ale ciężko powiedzieć czy w dalszej perspektywie to się nie zmieni. W efekcie Somalia stała się krajem rozdartym nie tylko ze względu na podziały wewnętrzne, ale także ze względu na wpływy zagranicznych „mocarstw”.
Chińczycy na ratunek
Dobrze, dobrze panie Laguna, gadasz pan tu o jakichś Somalijczykach, ale co to ma wspólnego z Chińczykami? Już przechodzę do meritum. Rosnące napięcie w Rogu Afryki w żadnym wypadku nie leży w interesie Chin. Przedłużanie się regionalnej rywalizacji między Katarem a ZEA tylko powiększa ryzyko militarnej konfrontacji Somalilandu z rządem centralnym. Jeśli do takich walk dojdzie to będzie to oznaczało poważne zagrożenie dla nowego jedwabnego szlaku, a już na pewno zwiększy koszty jego budowy. Dlatego też Chińczycy próbują zbliżyć do siebie zwaśnione kraje Zatoki Perskiej. Jednocześnie jednak Chiny chcą pozostać neutralne i nie stawać jednoznacznie po żadnej ze stron. Prawdopodobnie Pekin liczył na to, że saudyjska koalicja i Katar mogą wykorzystać pekiński szczyt jako platformę, która w przyszłości zostanie wykorzystana do rozwiązania katarskiego kryzysu. O ile możliwe, że jednym z chińskich celów podczas forum było wpłynięcie na katarski kryzys to dyskutowanie na temat efektów tej akcji byłoby czystą spekulacją – dlatego w tym miejscu autor musi uciąć wątek.
Podsumowanie
Chiny i kraje arabskie łączy coraz więcej. Początkowo chodziło wyłącznie o ropę naftową, lecz teraz Bliski Wschód może odegrać decydującą rolę w chińskim projekcie stulecia. Pytanie tylko czy Arabowie będą chcieli w końcu zrezygnować z wyniszczających wojenek na rzecz wspólnego bogacenia się. Stawką, o którą toczy się tu gra nie jest tylko to czy Arabowie będą się bogacić z Chińczykami czy też nie. Stawka jest dużo większa. W najgorszym wypadku to Arabowie, swoją emocjonalnością, nieprzewidywalnością i odwiecznymi wojenkami mogą sami wykoleić chińską lokomotywę o nazwie „nowy jedwabny szlak”.
Jeśli się spodobał Ci się mój tekst i chcesz być na bieżąco to możesz zacząć obserwować mnie na Fejsbuku lub po prostu na Steemit. ;)
Jeśli szukasz więcej równie ciekawych tekstów to zapraszam do mojego archiwum na wordpressie, gdzie znajdziesz ładnie skatalogowane artykuły. ;)
Faktycznie spore wyzwanie przed Państwem Środka. Żeby dalej się rozwijać w podobnym tempie muszą zacząć handlować z zachodem, a do tego konieczny jest szlak.
Sytuacja geopolityczna w regionie im nie pomaga, nie mniej wierzę w skuteczność ich polityki (bo ta nie raz zaskoczyła) i długoterminowe strategie.
Bardzo ciekawy artukuł - dziękuję również za źródła - na pewno do nich wrócę.
Mam nadzieję, że Polska nie przyłoży ręki do budowy nowego jedwabnego szlaku, gdyż już teraz więcej importuje z Chin niż eksportuje, a kiedy wybudują to na terenie naszego państwa to będzie to oznaczało znaczne pogorszenie gospodarki.